Een educatief spel (denkspel) kan zoveel meer zijn dan een zoethoudertje !

Op de website van een conculega las ik onlangs het volgende:

"Wat mogen uw leerlingen in de klas doen als zij hun taak hebben afgerond? Tekenen? Lezen? Wat nu als u de leerlingen kunt belonen met het spelen van educatieve spelletjes (en ze ondertussen vaardigheden kunt bijbrengen)?"

Deze zinnen riepen bij mij verschillende vragen op zoals:
1) Gaat het hier wel om een beloning?
2) Waarom moeten kinderen die snel klaar zijn beloond worden?
3) Hoeven kinderen die (net) niet op tijd klaar zijn niet beloond te worden?
4) Hebben kinderen die snel klaar zijn wel een opdracht gekregen die passend en uitdagend genoeg is?
5) Wat zijn eigenlijk educatieve spellen ?
6) Leren kinderen vaardigheden door het spelen van een spel of is daar meer voor nodig ?
7) Kan een spel voor nog meer worden ingezet dan alleen maar als beloning?

In deze blogpost zal ik een poging doen om mijn eigen vragen te beantwoorden.

Zoethoudertje of beloning?
Ik denk dat het op veel scholen gebruikelijk is dat kinderen iets voor zichzelf mogen doen als ze klaar zijn met een taak. De conculega stelt dat de kinderen in dat geval beloond kunnen worden met het spelen van een educatief spel waarbij er ondertussen ook nog eens vaardigheden worden bijgebracht. Ik denk echter dat deze kinderen in plaats van dat ze lezen of tekenen bezig gehouden worden met een educatief spel totdat de grootste groep kinderen ook de taak af heeft. Is hier dan sprake van een beloning of een 'zoethoudertje' ? Ik denk het laatste.

Terechte beloning?
Vaak zullen het dezelfde kinderen zijn die snel klaar zijn met hun taak en nog tijd over hebben om een spel te doen. Het is maar zéér de vraag of deze kinderen hard hebben moeten werken om de opdracht te voltooien of met andere woorden: of ze wel echt zijn uitgedaagd. Wellicht hebben zij een bovengemiddelde intelligentie waardoor ze iedere keer snel klaar zijn. Vraag is dan waarom ze daarvoor steeds weer beloond moeten worden? Wat mij betreft hoeft dat niet. Het is tenslotte niet hun verdienste dat ze bovengemiddeld intelligent zijn en ze hebben er waarschijnlijk ook niet echt hard voor hoeven werken. Ik heb nog een ander bezwaar tegen deze vorm van beloning. Juist kinderen die wel, even hard of harder moeten werken, maar structureel hun werk (net) niet binnen de gestelde tijd af krijgen, zouden beloond moeten worden met het spelen van een educatief-/denkspel. Dit zou hun motivatie en zelfbeeld ten goede komen. Dat kan echter niet omdat zij geen tijd over houden.


Passend onderwijs?
Je kunt je afvragen of kinderen die met grote regelmaat hun werk (véél) eerder af hebben dan de andere kinderen wel een passende (uitdagende) opdracht hebben gekregen. Of anders gesteld: is er wel sprake van passend onderwijs? Immers, “alle leerlingen moeten een plek krijgen op een school die past bij hun kwaliteiten en hun mogelijkheden. Dit heet passend onderwijs. Deze vorm van onderwijs moet ervoor zorgen dat elk kind het beste uit zichzelf haalt. Scholen bieden daarom extra hulp aan leerlingen die dit nodig hebben, zoals kinderen met leer- of gedragsproblemen.” ( bron https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/passend-onderwijs/inhoud/doelen-passend-onderwijs)

Passend onderwijs is niet alleen een recht voor kinderen met leer- of gedragsproblemen, maar is ook nodig voor kinderen met een bovengemiddelde intelligentie. In plaats van ze ‘zoet’ te houden, is het naar mijn mening wenselijker om meer uitdagende opdrachten te geven, passend bij hun eigen intelligentieniveau. Daar kunnen ze dan net als de andere kinderen de volle tijd mee bezig zijn. Ze zullen meer plezier beleven aan school en hoeven dan ook niet meer bezig gehouden te worden.

Daarbij zeg ik niet dat een educatief-/denkspel niet ingezet kan worden in passend onderwijs. Wat ik betwist is echter 1) dat ze daarin een rol spelen als beloning of tijdverdrijf en 2) dat ze vooral bedoeld zijn voor de meest intelligente kinderen. Educatieve-/denkspellen kunnen voor allerlei groepen kinderen ingezet worden om bepaalde vaardigheden gericht verder te ontwikkelen. Voor die vorm van passend onderwijs is uiteraard meer nodig dan de beschikbaarheid van een stapel spellen in de kast voor als iemand klaar is met zijn gewone werk.

Zoveel meer…
Educatieve-/denkspellen kunnen een zeer waardevolle aanvulling zijn op het reeds bestaande lesmateriaal. Het fysieke element van spellen (vastpakken, verplaatsen, stapelen, drie-dimensionaal bekijken) kan beter passen bij de leerstijl of bij het concentratievermogen van sommige kinderen. Geschikter dan uitsluitend de meer gebruikelijke papieren of digitale materialen.

Educatief spel:
Eén definitie van 'educatief spel’ is: “Spellen die individueel of in een groep worden gespeeld en die zijn bedoeld om kennis over de dragen of een vaardigheid aan te leren” (http://www.encyclo.nl/begrip/educatieve%20spellen).

Educatieve spellen kunnen gericht zijn op het ontwikkelen van ‘gewone’ schoolse vaardigheden, maar ook zeer geschikt om cognitieve functies en/of sociaal-emotionele vaardigheden te ontwikkelen. Voorbeelden van cognitieve functies zijn: niet impulsief zijn, analyseren, ruimtelijke relaties leggen of logisch redeneren. Voorbeelden van sociaal- emotionele vaardigheden zijn communiceren, samenwerken, omgaan met verlies en winst en het tonen van doorzettingsvermogen. In een latere blogpost zal ik hier dieper op ingaan. Onderwerp zal dan zijn cognitieve functies, executieve functies en 21e eeuwse vaardigheden in relatie tot denkspellen.

Om kennisoverdracht te laten plaatsvinden en/of vaardigheden te ontwikkelen is meer nodig dan alleen het spelen van het spel. Dit stelt o.a. eisen aan de begeleider(s), aan het spel en aan de organisatie.

Instructie en begeleiding:
Net als bij andere leeractiviteiten zal het proces ook aan bepaalde voorwaarden moeten voldoen om ervoor te zorgen dat de leeropbrengst zo groot mogelijk is: Allereerst heb je een begeleider nodig, dus iemand die het spel kan uitleggen en die het kind kan bijsturen als het vastloopt. De begeleider moet kundig zijn. Hij/zij moet het spel zelf kennen en gespeeld hebben zodat hij/zij weet waar de moeilijkheden zitten en waar het kind/de kinderen mogelijk gaan vastlopen. Ook moet hij/zij over vaardigheden beschikken om het proces goed te kunnen begeleiden
Daarnaast moet de begeleider waar nodig stimuleren en aanmoedigen. Bij veel éénpersoons spellen loopt de moeilijkheidsgraad op en zal het kind vastlopen en ontmoedigd raken. De begeleider moet het kind dan aanmoedigen en eventueel weer op weer weg helpen (dat is wat anders dan voorzeggen!) En ook moet door de begeleider met het kind samen geëvalueerd en gereflecteerd worden.

Spelkeuze:
Ook het spel zal aan bepaalde voorwaarden moeten voldoen. Een spel moet in de eerste plaats aansluiten bij het doel dat je wilt bereiken, danwel de vaardigheden die je wilt trainen. Als leerkracht is het dus van belang dat je het doel dat je wilt bereiken goed voor ogen hebt en je ook goed weet welke spel je kunt inzetten om dat doel te bereiken. Wil je bijvoorbeeld rekenvaardigheden ontwikkelen dan is het spel ‘StoryCubes’ niet de meest voor de hand liggende keuze. Is je doel echter fantasie stimuleren dan is StoryCubes juist wel een goede keuze.
Daarnaast moet bij het spelen van het spel de factor geluk van ondergeschikt belang zijn. Het kan best voorkomen dat er een geluksfactor aanwezig is, maar andere vaardigheden moeten belangrijker zijn bij het spelen van het spel.
Bij het coöperatieve spel ‘Warp en Woof’ is de geluksfactor 'het gooien met de dobbelstenen'. De sociale vaardigheden samenwerken en overleggen zijn veel belangrijker. Wanneer de spelers deze vaardigheden niet toepassen tijdens het spelen, kunnen ze het spel niet tot een goed einde brengen.

Proces:
Wil er echt een leerervaring kunnen plaatsvinden door het inzetten van educatieve-/denkspellen, dan zal dat een vast onderdeel moeten worden van het lespakket en dus op regelmatige basis plaats moeten vinden.

Slot:
Ik begon deze blogpost met het citaat "Wat mogen uw leerlingen in de klas doen als zij hun taak hebben afgerond? Tekenen? Lezen? Wat nu als u de leerlingen kunt belonen met het spelen van educatieve spelletjes (en ze ondertussen vaardigheden kunt bijbrengen)?"
Het is zeker mogelijk om vaardigheden bij te brengen door het inzetten van educatieve spellen. Er moet echter wel aan bepaalde voorwaarden worden voldaan. Het te bereiken doel moet duidelijk zijn, de spellen moeten aansluiten bij het doel en het spel moet aansluiten bij het niveau van het kind. Ook de begeleider(s) moet(en) over bepaalde kennis en vaardigheden beschikken en het inzetten van spellen zou een vast onderdeel moeten worden van het lescuriculum. Wanneer er aan die voorwaarden wordt voldaan, zal het spelen van een spel het niveau van 'zoethoudertje' ontstijgen en verworden tot ontwikkelingsmateriaal dat een bijdrage kan leveren aan het ontwikkelen van vaardigheden die nodig zijn in de 21e eeuw.

Wil je na het lezen van deze blogpost denkspellen gaan inzetten in de klas of loop je al langer met dat idee, maar je weet niet precies hoe of welke spellen geschikt zouden kunnen zijn, aarzel dan niet om contact met me op te nemen. Dat kan het beste via het e-mail adres info@denkspellenparadijs.nl of via mijn mobiele telefoonnummer 06-26038868.

Zet je al educatieve-/ denkspellen in de klas of in je praktijk, dan zou ik het leuk vinden om via een reactie onder deze blogpost daarover iets van je te horen. Hoe zet je ze in? Met welk doel? Welke spellen? etc. Nog leuker zou ik het vinden als ik je daarover zou mogen interviewen om er vervolgens een aparte blogpost over te schrijven. Heb je andere op- of aanmerkingen? Laat hieronder dan ook gerust een reactie achter.

Ik zou het leuk vinden als je je abonneert op onze nieuwsbrief of ons liked op facebook (www.facebook.com/denkspellenparadijs) en/of ons volgt op twitter (www.twitter.com/vincentdenkspel). Je blijft dan meteen op de hoogte van nieuwe blogposts, aanbiedingen, nieuwe spellen en ander nieuws.

Over de auteur: Samen met zijn vrouw is Vincent Schillevoort eigenaar van ERTEE te Gouda (www.ertee.net). ERTEE is een praktijk voor remedial teaching, training en begeleiding. ERTEE begeleidt kinderen en (jong) volwassenen met leer-, ontwikkelings-en gedragsproblemen. Naast remedial-, re- en preteaching besteden ze ook aandacht aan het trainen van cognitieve functies . Hiervoor gebruiken ze niet alleen speciale werkbladen/instrumenten, maar zetten ze ook denkspellen in. Naast ERTEE hebben ze ook nog de website www.denkspellenparadijs.nl. Via deze site verkopen ze originele en uitdagende denk- en gezelschapsspellen. Hun motto is : UITDAGING + PLEZIER = ONTWIKKELING.